HET OVERSTICHT
De plaatsen Kiel- Windeweer, Nieuwe Compagnie- Windeweer en Kalkwijk- / Lula- (voorheen Olde Compagnie-) Windeweer liggen in een deel van het voormalige Bourtangermoeras wat bij ‘Het Oversticht’ hoorde. Het Oversticht was een land ten zuiden van Groningen. Het gebied liep vanaf de stad tot aan de rivier de IJssel (daar waar nu de provincies Drenthe en Overijssel liggen) en bestond toen nog voornamelijk uit heidevelden en nog veel meer moerassen. ‘Het Oversticht’ viel tijdens de tachtigjarige oorlog uit elkaar en hield daarna op te bestaan. Het Oversticht werd vanuit het Vaticaan bestuurd door de Rooms-Katholieke kerk, en samen met ‘Het Nedersticht’ (tegenwoordig de provincie Utrecht); behoorde het bij het ‘Bisdom van Münster’ (Münsterland). Door de tachtigjarige oorlog (1568 – 1648) werd niet alleen de macht en invloed vanuit Madrid, maar ook die vanuit Rome steeds verder verdreven uit alle ‘Lage landen’, die steeds meer autonomie opeisten en zich steeds verder begonnen te verenigen in ‘De Republiek der verenigde Nederlanden’.
“WE WINNEN WEER!”
In het Bourtangermoor, temidden van de winschoten nabij het Hooge sand was een compagnie uit de plaats Rhenen te Nedersticht (Utrecht) actief. Deze ‘Utrechtse compagnie’ raakte – aannemelijk (mede) vanwege die tachtigjarige oorlog – in geldnood, waarna de stadstaat Groningen in het jaar 1605 haar kans schoon zag het leeuwendeel van de Stichtse (Utrechtse) concessies (deelgebieden) van het moeras tussen het ‘Sappe meer’ (ook wel Duivelsmeer genoemd) en de ‘Krops (kreupelhout) wolden (wouden)’ in handen te krijgen. Nóg meer ‘winschoten’ om te ontginnen. Het was een wild en onherbergzaam gebied: ‘Wildernis’ die gecultiveerd moest worden; als het ware moest worden ‘gevangen’; ‘Den Wildervanck’, met daarbinnen een gebied wat men ‘(‘t) Windeweer’ noemde. Het is onduidelijk of deze naamgeving ontstond vanuit de gedachte; ‘We winnen weer’ (van de Spanjaarden en de Neder- en Overstichtse Rooms-Katholieken i.v.m. de tachtigjarige Oorlog); Of dat dit ontstond vanwege het opnieuw kunnen winnen van nog meer brandstof; ‘We winnen weer (veen)’. Aangezien het allemaal nagenoeg gelijktijdig in dezelfde periode plaatsvond; kan het wellicht ook zijn dat de naamgeving misschien juist door een verbasterde combinatie van beide opvattingen ontstond. ‘We winnen weer’. Dit idee voor het de verklaring van de naam Windeweer komt uit de door Kornelis ter Laan (taalkundig onderwijzer) geschreven ‘Groninger Encyclopedie’ die in 1954 voor het eerst werd uitgegeven. Het woord ‘weer’ in de naam Windeweer kan óók van het werkwoord ‘verweren’ afkomstig zijn. Een ‘wering’ zoals in een zeewering of brandwering is namelijk wel de oorsprong van andere Groninger plaatsnamen zoals bijvoorbeeld Garrelsweer (de Garrelswering) en Winneweer (de Winnewering (een dijk) nabij Loppersum). Het gaat hierbij meestal om door de mens gemaakte werken zoals bijvoorbeeld met de hand opgeworpen wallen of omheiningen. Tot op heden zijn er geen bronnen bekend die impliceren dat er een dergelijke soort ‘wering’ in de Wildervanck zou hebben gelegen.
“ ‘T WINDEWEER ”
Een hele andere; evenmin niet ondenkbare (en misschien wel de mooiste) opvatting voor het ontstaan van de naam Windeweer (die Kornelis ter Laan wellicht is ontgaan) is de mogelijkheid dat de verklaring voor de naam van dit gebied in het Boertangermoeras wellicht van een meteorologische aard zou kunnen zijn, en in dat geval waarschijnlijk nog veel en veel ouder is dan die periode in de 17e eeuw rondom de tachtigjarige oorlog. De naam Windeweer zou heel goed te maken kunnen hebben met de (tegenwoordig nog steeds) soms onstuimige weersomstandigheden en daarbij behorende donkerbewolkte luchten die zich boven de (destijds zeer vochtige) uitgestrekte vlaktes van het moeras gemakkelijk ontwikkelden. Binnen de vesting van de stadstaat Groningen observeerde men vanuit hun hoge uitkijkposten (o.a. natuurlijk vanuit de Martinitoren) de ommelanden van de stad; In zuidoostelijke richting zagen ze waarschijnlijk vrijwel altijd een donkere bewolking die zich uit de opgestegen nevels en dampen van de moerassen had gevormd; en het winde weer wat zich daarbij door de luchtvochtigheid, de wisselende luchtdruk en temperaturen boven de vlaktes stevig kon ontwikkelen; “Zie daar; in de verte, boven het moeras van de Boertange; ‘’t winde weer!’”
