VERDELING VAN HET MOERAS
De stadstaat Groningen lag op een landtop aan het einde van een langwerpige hogergelegen zandrug; De Hondsrug. Dit kwam strategisch gunstig uit voor handel tussen land en via het Reitdiep ook overzee. Met de ontginning van de winschoten in het Boertangermoor werd de economische macht en de welvaart die dat met zich meebracht voor de stad Groningen in de loop van de 17e eeuw (1600-1699) nog veel groter. De invloed van de stadstaat reikte tot ver in de omliggende landen die tegenwoordig in de provincies Groningen, Drenthe, Friesland, Oost-Friesland (Duitsland) en Oldenburg (Duitsland) liggen. Verschillende stadstaten die voorheen in het door de tachtigjarige oorlog uiteenvallende en steeds verder verdeelde Oversticht lagen, zagen de grote economische voordelen van de veenontginning ook, en verenigden zich in een soort ‘Verenigde stadstaten van Drenthe’ (de Staten van Drenthe). Omdat het Bourtangermoor voordien duizenden jaren lang zo ontoegankelijk was, en niemand echt interesse had gehad in een stinkend en sompig moeras; functioneerde het gehele gebied al die tijd als een natuurlijke barrière die als een soort grens werd gezien; Een onherbergzaam niemandsland.
Nu het gebied interssant bleek voor economisch gewin ontstonden er allerlei geschillen en conflicten over de verdeling en eigendom van het gebied, tussen de grote stadstaat Groningen, de tijdens de tachtigjarige oorlog uit het gebied verdreven Overstichtse Katholieken, en de verenigde (samen sterker staande) kleinere stadstaten van Drenthe.
DE METHODE SEMS EN DE LA HAYE
Om deze conflicten op te lossen; moest er een duidelijker grens worden afgesproken. Johan de la Haye namens de Staten van Drenthe, en Johan Sems namens de Stad en Landen van Groningen; Ze kwamen op 2 maart 1615 een ‘linie’ (lijn) overeen waar die grens zou worden getrokken; De linie zou in één rechte lijn tussen twee grote landmerken in, dwars door het moeras komen te liggen. Als belangrijke landmerken werden gekozen aan de ene kant van het moeras; De Martinitoren, en aan de andere (over)kant; het Huis Ter Haar bij Ter Apel. Het moeras begon aan de oostvlank van de hondsrug bij Windeweer vanaf de Wolfsbarge. Vanaf daar werd de grens in een met de lineaal in één rechte – op de Martinitoren als landmerk geijkte – lijn (linie), naar (het andere landmerk) het kasteel ter Haar in Ter Apel getrokken.
OUDSTE RECHTE GRENSLINIE TER WERELD
Deze manier van landverdeling was in de 17e eeuw vooruitstrevend. Het is wereldwijd de allereerste rechte met een lineaal over een kaart getrokken grenslinie, die op deze manier werd vastgesteld. Voordien waren het altijd natuurlijke barrières zoals bijvoorbeeld brede rivieren, dicht begroeide wouden en stijle bergketens die de gebiedsverdeling tussen volken hadden uitgemaakt. De methode van Sems en de la Haye is zo effectief gebleken dat in latere eeuwen dit model als voorbeeld diende en veelvuldig werd herhaald in de verdeling van landen ver bij het Bourtangermoeras vandaan; vooral in de achttiende en negentiende eeuw bij de kolonisatie en verdeling van allerlei landen en gebieden op de continenten van Afrika en Noord-Amerika werd de methode veelvuldig toegepast.
De linie uit 1615, dwars door het Bourtangermoeras staat tegenwoordig nog steeds bekend als de historische Semslinie. Het moeras is intussen volledig verdwenen, maar de lijn vormt sindsdien nog altijd de grens tussen de huidige provincies Groningen en Drenthe.
DE MARTINITOREN
In de 20ste eeuw kon men wat nauwkeuriger landmeten dan in de 17e eeuw, en bleek dat het verlengde van de Semslinie het hart van de Martinitoren op maar een paar tientallen meters na mist. Dit komt waarschijnlijk omdat de linie indertijd op het oog vanaf de kaart fysiek in het moeilijk toegankelijke moeras letterlijk moest worden ‘bepaald’ (d.m.v. het slaan van paaltjes ter markering om de zoveel (honderd) meter). Hierbij waren de ‘landmerken’ waarop de lijn optisch geijkt werd niet altijd even duidelijk zichtbaar en zijn er waarschijnlijk kleine meetfoutjes ontstaan. Men kon de omgeving in die tijd bovendien ook nog niet vanuit de lucht m.b.v. vliegtuigen en satellieten in kaart brengen; waardoor de ‘vogelvluchtkaarten’ (zoals deze toen werden genoemd) die men gebruikte ook veel minder nauwkeurig waren dan tegenwoordig.
